Tết Nguyên Đán 1962 một tháng trước tết, Bác Hồ gọi cục phó Cục
Cảnh vệ Phan Văn Xoàn lên giao một nhiệm vụ đặc biệt mà chỉ có hai bác
cháu biết: “Chú tìm cho bác một gia đình nghèo nhất ở Hà Nội, bác sẽ đi
thăm họ lúc giao thừa!”.
Tôi có một tháng để đi khắp Hà Nội tìm cho ra một người nghèo nhất
Hà Nội ngày ấy không giàu, nhưng để tìm ra người “nghèo nhất” vẫn là
một thách đố đặc biệt. Tôi liên hệ nhiều nơi, gặp nhiều người vẫn chưa
xác định được ai “nghèo nhất”. Cho đến một ngày, một anh công an địa bàn
gọi bảo tôi thử tới thăm một người phụ nữ gánh nước thuê ở khu vực anh.
Chúng tôi ghé vào một ngõ sâu trên phố Hàng Chĩnh, đó là một ngôi nhà
tăm tối, phên liếp tạm bợ, bên trong chỉ có một chiếc giường tre và vài
ghế gỗ lăn lóc. Bàn thờ lạnh tanh hương khói, mạng nhện bao phủ - dù
đang là những ngày giáp tết. Có bốn đứa trẻ đang nằm ngồi vật vạ chờ mẹ
mang gạo về. Chúng đói. Chủ ngôi nhà ấy là một người phụ nữ ngoài 40
tuổi, tên Nguyễn Thị Tín, góa chồng. Chị vốn là công nhân thất nghiệp và
từ lâu nay sống bằng nghề gánh nước thuê. Với chị, tương lai và sự
nghiệp của gia đình chỉ là con số 0.
Tôi báo cáo rằng nhiệm vụ Bác giao tôi đã làm xong. Bác gật đầu.
Tối giao thừa ấy, như thường lệ, Bác Hồ đi với đại diện Thành ủy Hà Nội
thăm vài gia đình trong kế hoạch. Khoảng 11 giờ tối, Bác nháy mắt với
tôi ngụ ý: giờ đến chương trình của hai bác cháu mình.
Chúng tôi
tách đoàn, gồm năm người: Bác, người thư ký, một cán bộ địa phương, tôi
và một vệ sĩ khác - cùng hướng về phố Hàng Chĩnh. Bác mặc áo bông, quần
vải gụ, đi dép cao su, đội mũ len đen và quấn khăn choàng cổ. Không hóa
trang nhưng phải nhìn kỹ một tí mới nhận ra Bác được.
Xe dừng ngoài
ngõ cách 200 mét, cả đoàn phải đi bộ vào. Tôi đi trước, gần giờ giao
thừa, hương đèn thắp sáng trên mọi bàn thờ. Con hẻm thật vắng và từ đằng
xa, tôi thấy bóng chị Tín đang quảy đôi quang gánh đi ngược ra ngoài
phố. Ngang mặt, tôi đứng lại và hỏi nhỏ: “Chị Tín phải không?”. “Vâng
ạ!”. “Sắp giao thừa chị còn đi đâu?”. “Tôi tranh thủ gánh thêm vài gánh
lấy ít tiền mua quà bánh tết cho các cháu, anh ạ!”. “Chị về đi, có khách
ghé thăm!”.
Người phụ nữ nghèo khổ xoay người lại nhìn những vị
khách, rồi chị bàng hoàng buông rơi đôi quang gánh, chạy bổ tới, quì
xuống, ôm choàng lấy chân vị lãnh tụ rồi khóc nấc lên: “Trời, sao Bác
lại đến thăm nhà cháu?”. Bác Hồ rưng nước mắt: “Nhà cháu mà không đến
thì đến nhà ai!”. Mọi người im lặng. Tôi, thêm một lần nữa, ngước nhìn
vị lãnh tụ đất nước mình, thấy Người cao hơn tất cả.
Vào nhà, chúng
tôi chia nhau thắp nhang đèn, bày quà bánh Bác dặn mang theo, chia một
ít cho bốn đứa trẻ đang ngồi chờ mẹ trên chõng tre giữa nhà. Căn nhà
bừng sáng, Bác quay sang hỏi về những đứa trẻ: Các cháu có đi học không?
Chị Tín ngập ngừng: “Thưa, có ạ, nhưng thất thường lắm, ngày có ngày
không. Chồng mất, cháu thất nghiệp, gánh nước thuê…”. Hỏi: Gánh nước
thuê có đủ sống không? Ðến đây thì chị òa khóc: “Lo cái ăn từng ngày
thôi, thưa Bác!”. “Giờ cháu có muốn làm việc không?”. “Thưa Bác, hoàn
cảnh cháu thì không biết nói sao nữa, cháu muốn có chỗ làm để nuôi con,
nhưng tứ cố vô thân, ai nhận cháu?”. Bác gật đầu không nói gì
Gần 12
giờ, mọi người chúc tết chị Tín và ra về. Lúc này ngoài đầu ngõ, tin
Bác Hồ đến thăm nhà mẹ góa con côi của chị Tín đã bất ngờ lan truyền.
Hàng xóm rủ nhau khoảng mấy chục người dân đứng chật trong ngõ chờ Bác
ra. Tôi hơi bối rối. Bất thình lình Bác bước lại phía mọi người, tiếng
vỗ tay vang lên.
Chờ mọi người im lặng, Bác nói: “Bữa nay Bác vui vì
tình cờ gặp các cụ, các cô chú, nhưng Bác cũng rất buồn vì mới từ nhà
cô Tín ra. Giờ này sắp giao thừa, các cô chú có biết cô Tín còn đi gánh
nước thuê không? Tại sao cả một khu phố vầy mà không thấy ai quan tâm
đến một gia đình như cô Tín?”. Im lặng, một đại diện khu phố nhận lỗi,
hứa sẽ quan tâm nhà chị Tín. Bác tiếp tục: “Bác muốn nói về tinh thần
“lá lành đùm lá rách” trong khu phố, nhưng cái lớn nhất vẫn là trách
nhiệm của Chính phủ...”.
Bước lên xe, đó là năm đầu tiên tôi thấy đi
chúc tết người dân về mà Bác thật buồn. Người quay sang nói: “Các chú
thấy chưa? Hôm nay mình đã đi đúng người thật việc thật rồi, nếu mà mình
báo trước với thành phố, hỏi nhà nào nghèo nhất thì chắc chắn không
phải là nhà cô Tín rồi…”.
Về nơi Bác ở, Bộ Chính trị đã tập họp để
chúc tết Bác và cùng đón giao thừa. Bác ngồi vào ghế, mọi người ngồi
xung quanh. Bác im lặng tí rồi nói từ từ: “Bữa nay tôi có một chuyến
thăm một nhà nghèo nhất thủ đô Hà Nội. Cô Tín, chủ nhà, giờ này còn phải
đi gánh nước thuê để có tiền mai mua gạo cho con. Chúng ta đã quá quan
liêu để không biết những câu chuyện như vậy ở ngay tại thủ đô đất nước
mình. Tôi biết không chỉ có một nhà như chị Tín đâu, người nghèo còn
nhiều. Một đảng cầm quyền mà để người dân mình nghèo hết còn chỗ để
nghèo thì đó là lỗi của Ðảng với nhân dân...”
Trong đời, tôi có một thập niên làm cận vệ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Câu chuyện chị Tín chỉ là một trong những câu chuyện tôi không thể nào quên.
Không quên, vì tôi còn theo dõi cho đến khi chị Tín được bố trí một
việc làm phù hợp. Không quên, vì câu chuyện ấy cũng chỉ là một trong
nhiều chuyến “vi hành” mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã âm thầm đến với những
người dân nghèo trong những ngõ ngách của thủ đô Hà Nội và các tỉnh
thành của miền Bắc thời bấy giờ.
Không quên, vì tôi nghiệm ra ý
nghĩa lớn lao nhất của lãnh tụ gửi gắm với mình: “Khi tôi báo cáo Bác đã
tìm ra được gia đình nghèo nhất Hà Nội cho Bác, Bác hỏi tôi có biết tại
sao phải tìm nhà nghèo nhất? Rồi Người tự trả lời: “Tại Bác muốn nhìn
thấy sự thật. Nếu để thành ủy sắp xếp năm nào cũng thấy toàn cái tốt.
Những nhà Bác ghé đều là những ngôi nhà khá giả, sạch sẽ, quà bánh sẵn
sàng. Vui nhưng không thể hài lòng vì biết mọi người đã được sắp xếp!”.
Té ra, điều mà Người cần tìm trong dịp tết ấy chính là một sự thật đúng với ý nghĩa của nó: sự thật của những người nghèo!
Theo: Lời kể của Thiếu tướng Phan Văn Xoàn - nguyên là cận vệ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
