HOA XOAN

"Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay

Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy."

...

Bữa ấy mưa xuân đã ngại bay

Hoa xoan đã nát dưới chân giày”

                        (Nguyễn Bính)

 Trong tiếng cuốc kêu xuân đã muộn

Đầy xuân mưa bụi nở hoa xoan

                        (Nguyễn Trãi)

Quán tranh đứng im lìm trong vắng lặng
Bên chòm xoan hoa tím rụng tơi bời
                           (Anh Thơ)

"Cờ tổ quốc màu đỏ tươi

Cây ngoài vườn màu xanh xanh thắm
Màu tim tím cánh hoa xoan
Đồng lúa chín, trông thật vàng"

Vậy là hoa xoan đương ra, thời điểm nơi làng quê có một loài hoa tím nhạt làm nên cả một vùng trời thương nhớ.

Trong làn mưa bụi như sương khói của mùa xuân, hoa xoan nhỏ li ti kết lại từng chùm như những vầng mây bồng bềnh, lững lờ giữa trời tạo nên điểm nhấn riêng có của làng quê.

Mùa đông, cây khẳng khiu, trơ trụi lá. Sang xuân, cây đâm chồi nảy lộc mạnh mẽ. Những chùm hoa xuất hiện nhanh một cách ngỡ ngàng. Hoa có năm cánh màu trắng, nhụy có màu tím biếc điểm vài chấm vàng. Hoa nở thành từng chùm lớn ở mỗi đầu cành. Mùi thơm của hoa không bay xa mà thoang thoảng.

Dưới gốc xoan là khung trời bình yên của tuổi thơ và những kỷ niệm giản đơn mà da diết, ngọt ngào.

Ở thành phố xoan không phải là loại cây trồng phổ biến, nhưng ở vùng đồi núi quê tôi, ven đường, trong ngõ, sân trường đâu đâu cũng có thể nhìn thấy loại cây này. Suốt mùa đông, loài cây này chỉ có những cành lá trơ trụi, khô khốc. Nhưng khi xuân đến, lại đâm chồi nảy lộc, phủ một màu cành lá xanh mướt. Tháng ba về, xen giữa màu xanh của chồi lá, những bông hoa xoan cũng dịu dàng khoe sắc. Màu hoa tím nhạt cùng hương thơm dịu nhẹ cuốn hút.

Tôi còn nhớ, ven con đường đi học năm cấp 1 là cả một rặng xoan dài. Mỗi mùa xoan nở, cả con đường phủ một màu tím nhẹ nhàng từ cành cây, đến mặt đất, trong không khí thoang thoảng mùi thơm. Với những đứa trẻ nông thôn như chúng tôi mỗi mùa hoa xoan nở con đường đi học lại biến thành một thế giới cổ tích. Chỉ với những bông hoa xoan ấy, tôi cùng bọn trẻ con trong làng lại có thêm nhiều trò chơi mới. Bọn con gái dùng những cành hoa xoan kết làm vương miện, bó lại thành bó tròn như hoa cưới rồi chơi trò cô dâu chú rể. Những bông hoa xoan rụng được nhặt để chơi đồ hàng hay xếp thành đủ dạng hình thù khác nhau…

Khi hoa xoan tàn hết những chùm quả non lại nhanh chóng hình thành, lại tạo nên trò chơi lý thú cho lũ con trai nghịch ngợm trong làng. Lũ trẻ con trong xóm đứa nào cũng bắt người lớn làm cho bằng được một vài khẩu “súng phốc”, rồi đem bắn, đem khoe cùng bạn bè. Gọi là súng cho kêu, nhưng thực ra là một đốt tre hay trúc được cắt ra. Đạn được làm bằng quả xoan, khi bắn kêu phốp phốp rất vui tai.

Có lẽ vì những ký ức quá ư ngọt ngào như thế, với tôi hoa xoan là loài hoa của ký ức. Gợi nhớ về một tuổi thơ êm đềm cũng như cái sắc tím của hoa xoan.

 Thời gian trôi đi, những trò chơi thời thơ trẻ nhỏ đã dần dàn biến mất trong cái thế giới ồn ào tấp nập. Những trò chơi dân gian bị thay thế và đi vào quên lãng bởi game, tivi hay những bộ đồ chơi đủ những sắc màu. Cha mẹ cũng bận rộn để có thời gian ngồi dạy cho con cái họ những trò chơi dân gian xưa cũ.

Con đường cổ tích xưa giờ đã được mở rộng gấp đôi và được trải bê tông khang trang và dĩ nhiên rặng xoan ngày xưa cũng không còn. Đầu làng, ngõ xóm bóng dáng những cây xoan cao, tán rộng cũng không còn nhiều như trước nữa.

  Nhưng đôi khi, nhìn thấy màu tím dịu dàng ấy, nghe trong gió cái mùi hương nồng nàn ấy, trái tim tôi lại rộn ràng…. Những ký ức xưa cứ ùa về… ùa về… nhẹ nhàng như thế.

Trăm hoa, ngàn hoa, triệu hoa phô sắc, khoe hương. Hoa nào cũng đẹp, hương nào cũng thơm, sao tôi vẫn thấy thiếu một mùi hoa đăng đắng, một màu hoa tim tím bình dị, mộc mạc thân thương: Hoa xoan.

Ngày xưa, ở làng quê, ven đường, trong vườn, ngoài ngõ đều có những cây xoan. Người ta trồng xoan vì xoan cho bóng mát, lá xoan ủ làm phân chuồng, cành xoan làm củi và thân xoan lấy gỗ. Có lẽ giá trị kinh tế của cây xoan không cao nên không biết tự bao giờ những cây xoan thân thiết ngày nào nay không còn nữa.

Một khoảng bình yên, một thời xa vắng đã lùi vào dĩ vãng nhưng tôi vẫn nhớ lắm những cây xoan. Nhớ không quên những cây xoan mùa hè, cành lá xanh um, quả chùm lúc lỉu, chim sâu ríu rít chuyền cành.

Nhớ không quên những cây xoan mùa đông, lá rụng xác xơ, cành gầy khẳng khiu, thân nháp sù sì đem đến cái cảm giác thê lương cho xóm nghèo thời bao cấp.

Nhớ không quên, nhớ như in những cây xoan mùa xuân cành lá tươi non, hoa chùm biêng biếc. 

Một năm chỉ một lần duy nhất loài hoa ấy nở. Cứ đến đầu tháng 3 là hoa xoan nở. Trên những cành cây trơ trụi những chùm hoa tím li ti mong manh xuất hiện. Đã bao năm đón hoa xoan nở mà chưa năm nào tôi hết cái cảm giác nao nao khi một buổi sáng, trong cái se lạnh của tiết trời cuối xuân, trong làn mưa bụi mờ ảo, bên khung cửa sổ - tôi bắt gặp những cụm hoa tím li ti – bồng bềnh, bồng bềnh… như một đám khói lam vừa bay ra khỏi mái bếp rạ của bà đậu xuống… và chúng cứ mong manh, mong manh…

Hoa xoan có một màu tím mơ hồ, những cánh hoa bé xíu trăng trắng điểm những nét tím như những nét mác trong một bài thơ cổ… mong manh, mong manh…

Ai có thể tả hoa xoan thật kỹ nhưng tôi thực sự bất lực khi tả sự mong manh kỳ diệu của màu hoa này…

Hoa xoan thường gắn với mưa bụi. Tôi có cảm giác hoa xoan như nét điểm xuyến hoa văn lúc ẩn lúc hiện trên nền những dải lụa mưa bụi. Trong mưa bụi, người ta dường như không thể phân biệt được đâu là hoa và đâu là mưa – hoa xoan và mưa bụi đan xen, hòa quyện với nhau tạo ra một không gian sương khói đưa người ta vào một thế giới mộng ảo, huyền hoặc, nửa hư nửa thực. 

Cây xoan hay xoan ta, xoan nhà, xoan trắng, sầu đông, thầu đâu, là một loài cây thân gỗ lá sớm rụng thuộc họ Xoan (Meliaceae), có nguồn gốc ở Ấn Độ, miền nam Trung Quốc và Australia.
Mùa hoa xoan, cũng là mùa muỗi, dĩn. Muỗi cắn chân tay, muỗi bay thành đám cuộn tít lên cao. Người ta đốt lá xoan khô, khói bay mịt mù đuổi muỗi.

Mùa hoa xoan nở

Tác giả: Hoa Quỳnh

Tháng ba về xuân dần hơn một nửa

Ngõ nhà mình tim tím những nhành xoan

Cơn mưa phùn chiều dạo qua ngang cửa 

Gió đu cành, hoa tím rụng đầy sân. 

Hoa xoan tàn, mùa xuân tàn rồi đó 

Xưa, mười lăm em đã biết điệu đàng 

Nhặt cánh hoa em cài lên mái tóc 

Vườn nhà bên anh liếc mắt... nhìn sang.

Ngày dần qua cho tuổi em dần lớn 

Tình yêu mình chớm nở tựa mùa xoan 

Bình dị lắm yên lành như sắc tím 

Của nhành xoan mỗi độ tháng ba sang. 

Con phố nhỏ...chiều nay tràn tím biếc 

Ngàn cánh hoa xoan theo gió rụng vơi đầy 

Kỷ niệm xưa  ùa về trong màu nhớ 

Em xuân thì hoa tím đính tóc mây. 

Hoa xoan tàn, mùa xuân tàn rồi đấy 

Sắc tím buồn nhàn nhạt bóng chiều phai 

Đã bao mùa anh không về phố cũ 

Cuối chân trời xa khuất cánh chim bay.... 

Hoa Xoan Đêm Hội 
Nhạc sĩ: Đặng Nguyễn
Ca sĩ: Huyền Phin