CHUỒN CHUỒN CÓ CÁNH THÌ BAY

Tản văn của Xuân Tùng

(Tạp chí Văn nghệ Yên Bái số 229 - Tháng 7/2018)

Đầu cành rong tre cao vóng cạnh bờ ngòi, con chuồn chuồn ngô đang đậu.

Đôi cầu mắt khổng lồ màu lục bảo ngoắc tới ngoắc lui. Cái đuôi dài khoang đen khoang vàng chanh, với cặp thuỳ đuôi cân đối viền đẹp như vẽ. Trời càng nắng to, cái đuôi càng chổng, vếch tít lên trời. Đôi cánh mỏng lấp lánh, thỉnh thoảng chợt nhoè, chói rung lấp lánh sáng. Ấy là nó muốn dợm bay, định đuổi mồi khi có một con bọ, con ong nào đó vừa lướt qua.

Tóm được con chuồn chuồn ngô là cả một kỳ công. Những trưa hè bêu nắng, luồn trong các khu vườn xóm trại Đồng Ranh bẻ dái mít lấy nhựa, quấn đầy đầu mút cái que dài mảnh. Rồi nín thở hồi hộp len lén đến đằng sau bờ rào, nơi con chuồn chuồn ngô đang đậu. Cái đầu cần dính nhựa thò ra, run run khi gần chạm đến đôi cánh mỏng, trong tiếng hù xuỳ của thằng bạn xấu chơi đang lải nhải gần đó:

Chuồn chuồn có cánh thì bay

Có thằng cu Tí bắt mày đi tu.

Bắt chuồn chuồn, cho nó "đi tu" là một trò khá tàn bạo. Tụi trẻ con cấu đứt cái đuôi đẹp đẽ kia, lồng vào đó một cuộng hoa cỏ may. Con chuồn chuồn đứt nửa thân người, kéo theo bông may hung đỏ lượt thượt, bay là là mặt đê rồi tấp vào một bụi cỏ khuất. Một đám hò reo chạy sau đuổi bắt. Hành trình khổ sai lại tiếp tục bắt đầu cho đến khi nó kiệt sức làm mồi cho kiến. Kiếp tu hành bắt buộc đầy đớn đau và bất hạnh, đứt thân lìa xác, mong nào dám tiếc cái đuôi đẹp đẽ thuở thiếu thời? Các em bé còn bắt chuồn chuồn để chở máy bay. Cắt một cái hình máy bay phản lực nho nhỏ bằng giấy, khoét cái lỗ hẹp trên vị trí buồng lái "mô hình", lồng đôi cánh con chuồn chuồn vào đấy. Bấy giờ buông tay ra, chiếc máy bay chấp chới lao lên bầu trời, len lỏi giữa tàn xanh lá cọ.

Mùa hè cơ man nào là chuồn chuồn. Chuồn chuồn quan, chuồn lính nhỏ hơn chuồn chuồn ngô. Thân hình cũng vằn đen lẫn xanh xám. Giống này không có thuỳ đuôi, bạ chỗ nào đậu chỗ đó, lang thang bất kỳ ven bờ giậu, trên cái lá mía héo nằm nghiêng lều chợ, hay cọng khô khóm dứa dại ven đồi. Đương nhiên lũ này ngu hơn, và trông cũng hèn hơn hẳn con chuồn ngô uy dũng. Nhẹ nhàng lại gần, một tay quay quay để gây sự chú ý đánh lạc hướng, tay kia sẽ sàng đưa lại gần cái đuôi tóm lấy. Con chuồn chuồn quan cong người lại, nhe đôi răng sắc lẻm cắn vào ngón tay. Cho mày cắn rốn để chóng biết bơi còn được, cắn vào tay nhằm nhò gì?

Chuồn chuồn tương màu cam ngắn cánh, bay quanh quẩn kiếm chỗ đậu trên cọng cỏ xước bên bờ nước. Khó chịu nhất là nó chỉ rình để đáp xuống đầu cần câu những ngày thưa cá cắn, đuổi thế nào cũng không đi. Chuồn chuồn ớt chao qua một buổi trưa chói nắng, đánh một vòng lượn quanh tàu lá ráy xanh thẫm. Nó bay tuần thám chán rồi mới bay đứng sát mặt nước. Cái đuôi chấm chấm nhúng xuống, vẽ những vòng tròn vi ba đồng tâm, gợn trên mặt hồ Minh Quân sóng lặng. Nó đang đẻ trứng.

Đông đảo nhất là họ hàng chuồn chuồn bão, giống chuồn chuồn màu đồng điếu đuôi dẹp. Đài báo bão khẩn cấp. Triền đê sông Thao mới chớm dựng lên ngọn heo may thảng thốt, đã thấy vỡ tổ chuồn chuồn. Cả vạn con chuồn chuồn lạc loài bay vô hướng, quần tụ liên hoan trong chiều áp thấp. Nghe rõ cả tiếng rung cánh xạc xào trong tiếng bấc hiu hiu gai lạnh. Ngọn gió mỗi lúc một cường, xé tướp ngàn mây đỏ ối đằng tây. Chuồn bay mỏi cánh, đậu chiu chit trên những cành muồng khô đã bắt đầu rạp xuống con đường mòn bờ ruộng.

Ngày mai tan bão. Còn khoan nhặt giọt mưa rong chen giữa nắng xuyên le lói qua những cổng mây ngầu đục, đã thấy chuồn chuồn ma lất phất bay ra. Những con chuồn chuồn ma cánh rộng trong suốt, pha loang nâu cánh gián thành những hình thù kỳ dị. Đám chuồn chuồn ma cứ lất phất, lững thững tiến lên lùi xuống mãi một chỗ, như đám thầy cúng áo the đang hành lễ, đi sau đám đô tuỳ gọi hồn vong của đám chuồn chuồn bão vừa chết trong trận mưa đêm trước.

Con chuồn chuồn kim xanh biếc của tôi ngày xưa bây giờ ở đâu?

Ảnh minh họa St